Nu de politieke kruitdampen rond de opvolger van de F-16 zijn opgetrokken en Nederland voor de Amerikaanse Joint Strike Fighter heeft gekozen, kan Stork-dochter Fokker Aircraft volop aan het werk. Vanaf 1999 heeft het bedrijf het nodige voorwerk verricht waardoor een dertig jaar durend samenwerkingsproject snel kon worden opgestart. De eisen waaraan Fokker moet voldoen zijn loodzwaar. Continue verbetering is het credo. En ‘Big Brother is watching’.
Projectmatig samenwerken met partners heeft bij Fokker een lange voorgeschiedenis. Die begint in feite al in de jaren zestig, wanneer het toenmalige Fokker Aircraft delen van de productie gaat uitbesteden aan het toenmalige Engelse Short en het Franse Aerospatiale. "Samenwerken is in de vliegtuigindustrie een must", stelt technology development manager Gerrit Bolding, "en dat heeft Fokker vroegtijdig geleerd. De ondernemingscultuur is daarbij uiterst betrouwbaar, zowel informeel als formeel, kennisgeoriënteerd, en met uitstekende afspraken en procedures".
Het huidige Fokker Aircraft kan meer dan goed samenwerken. Onder meer de engineering-afdeling is zeer hoogwaardig. Ze beschikt over veel, modulair vastgelegde kennis, is uitstekend georganiseerd en werkt met de modernste versies van Catia (software-suite voor productontwerp, red.) en meerdere pdm-systemen. "We richten ons daarbij ook naar de gebruiker", vertelt ict-manager Bartjan Rietdijk. "Dat kan niet anders, we moeten ons aanpassen. We lopen zelfs voor op onze Amerikaanse opdrachtgever, die met een oudere Catia-versie werkt. Voor het JSF-project gebruiken we dan diens versie."
Een ander groot voordeel is het feit dat de TH Delft in de jaren negentig Glare heeft ontwikkeld, een composiet dat bestaat uit lagen aluminium en netten van koolstofvezels. Het materiaal is vooral in de luchtvaart zeer succesvol, vanwege de uitstekende sterkte/gewichtsverhouding. Fokker paste het aanvankelijk toe voor de constructie en productie van staartdelen, en inmiddels ook voor grote rompdelen. Voor de militaire luchtvaart is dit materiaal eveneens van belang, en dan vooral voor toepassing van voor radar moeilijk zichtbare Stealth-achtige constructies.
Bovengenoemde eigenschappen zijn in belangrijke mate bepalend voor de positie van Fokker in de civiele en militaire luchtvaart. Fokker participeert onder meer in de productie en het onderhoud van de F-16.
Een plaats in de civiele aviatiek alleen is voor Fokker onvoldoende voor een sterke positie onder de vliegtuigbouwers. Die wereld kent nog slechts enkele dominante spelers. De plaats van Fokker onder die spelers is nu voor de komende decennia in belangrijke mate bepaald met het JSF-project. Dat is goed is voor de ontwikkeling en productie – beide activiteiten verlopen parallel – van drieduizend wapenplatforms. De investeringen zijn op die orderomvang gebaseerd. Dat aantal kan in de komende dertig jaar mogelijk tot zesduizend systemen uitgroeien. In dat geval wordt het project zeer lucratief.
‘Affordability’
Hoofdaannemer voor het integrale wapensysteem is Lockheed-Norhthrop (waarin ook het vroegere Grumman is opgenomen). Het systeem wordt in drie vestigingen in de VS ontwikkeld en geassembleerd. Nederland participeert met circa veertig ondernemingen in het project. Fokker Aircraft, Philips en DAF Special Products zijn verreweg de belangrijkste partners. De inbreng van Fokker betreft vooral componenten uit de composiet Glare.
"De eisen voor deelname aan zo’n project zijn enorm hoog’, vertelt Bolding. ‘Hoe onderzocht wordt of je aan die eisen voldoet, hebben we vooral ervaren uit de samenwerking met Boeing. Door dat bedrijf zijn we in de afgelopen jaren flink gescreend. Lockheed heeft dat nog een keer over gedaan." Boeing is erg bedreven in Matrics, een methodiek om de kwaliteiten van een partner zeer veelzijdig te wegen. Het gaat daarbij niet alleen om het technisch kunnen, maar ook om de vaardigheid in samenwerking, de wijze van vergaderen, en de leercurve. Ook om het niveau van het Engels in de organisatie, het kunnen werken volgens zeer strakke, geautomatiseerde procedures, de kennis en toepassing van ict, het onder controle kunnen houden van de logistiek en de kosten. De eisen betreffen niet alleen de momentele situatie, maar die voor de gehele projectduur.
De vraag is vervolgens hoe dat geheel van kennis en vaardigheden voortdurend verder kan worden ontwikkeld. ‘Affordability’ is in dit verband het steekwoord. Daarbij draait het om de vraag of, en hoe gedurende de levenscyclus van het JSF-project al die prestaties voortdurend kunnen worden opgeschroefd. ‘Affordability’ betekent dat het wapensysteem gedurende de gehele levenscyclus door voortdurende verbeteringen ‘up to date’ blijft, bij gelijkblijvende of dalende kosten. Iedere partner dient te voldoen aan de daartoe gestelde eisen. Deze zijn en worden gecontroleerd door personeel van de opdrachtgever. Dat personeel is afkomstig uit de betreffende disciplines. De afgelopen tijd hebben zij met veel kennis van zaken de kwaliteit en mogelijkheden van de organisatie op alle relevante aspecten getoetst, en gekeken of aan de leer-, capaciteits-, kwaliteits- en prijsaspecten kon worden voldaan. "In zo’n fase van een project doe je in korte tijd heel veel kennis op", vertelt Rietdijk. "Je maakt heel veel zaken bespreekbaar; in dat proces moet je enorm open zijn. Het kennisverkeer gaat daarbij in twee richtingen. Ook Fokker heeft veel kennis in huis, waarvan de andere partners veel kunnen leren. Zo was de wijze waarop Fokker nieuwe techniek implementeert doorslaggevend voor het verkrijgen van het contract. ‘Affordability’ is bepaald geen vrijblijvende zaak. Naast het contract voor de ontwikkeling en fabricage van de componenten is de ‘affordability’ in een apart contract vastgelegd. Voor Fokker is dat een uitdaging. Er wordt gewerkt in een matrixorganisatie, die enerzijds projectmatig, anderzijds functioneel is gestructureerd. Gevolg daarvan is dat niet alleen projecten, maar ook nieuwe werkwijzen snel en flexibel kunnen worden uitgevoerd. En dankzij de functionele aanpak zijn werkdisciplines snel en desgewenst door de gehele onderneming heen aan te passen. Aanpassing aan de Amerikaanse procedures levert dan ook geen problemen op. De organisatie heeft wel veel in korte tijd moeten leren. Overigens is dat een uitdaging, geen loodzware last.
Drie soorten eisen
Die enorm gedisciplineerde samenwerking komt voort uit drie soorten eisen; beveiliging tegen ongeoorloofde gegevensuitwisseling, continue product- en productieontwikkeling en product- en productiegaranties.
De beveiliging is vastgelegd in regels voor het exporteren van informatie. De daartoe benodigde interfaces, procedures en autorisaties zijn geregeld door het Programme Office, een bureau van de Amerikaanse Defensie. Dat schrijft voor dat wapensystemen alleen binnen en door Amerikaanse ondernemingen mogen worden geproduceerd. Onderdelen van het vliegtuig zelf mogen wel buiten de VS worden gebouwd en verder ontwikkeld. Daarbij heeft de partner echter geen inzicht in het gehele ontwerp, maar slechts in die delen, waarvoor hij verantwoordelijk is. Via nauwkeurig gedefinieerde interfaces wordt de samenwerking en informatie-uitwisseling geregeld.
Daarnaast worden in verband met de beveiliging van data hoge eisen aan werkprocedures gesteld. Het Programme Office houdt de vinger aan de pols door met veel kennis van zaken in de gaten te houden wat er op de werkvloer van de partners gebeurt.
Partners moeten garanties geven met betrekking tot de productiecapaciteit en de kwaliteit. Dat kan ook niet anders wanneer je in dertig jaar tijd drieduizend vliegtuigen moet bouwen, een aantal dat mogelijk uitloopt naar zesduizend stuks. Drieduizend vliegtuigen in dertig jaar betekent twee vliegtuigen per week. Dat kunnen er vier per week, of nog meer worden. De productiecapaciteit dient dan binnen korte tijd beschikbaar te zijn. De mondiale ontwikkeling en productie van de componenten vereist een enorm gedisciplineerde product- en procesontwikkeling, fabricagevoorbereiding, fabricage en logistiek.
Ondersteuning zekerheid
De productontwikkeling vormt een ander aspect. Gedurende de levenscyclus van het product is het platform ogenschijnlijk een constante. Maar door nieuwe ontwikkelingen in de ict, wapentechniek en aandrijving veranderen functies gedurende de productlevenscyclus ingrijpend en moet ook het platform voor uitvoering van deze functies worden aangepast. Bovendien zijn materialen en fabricagetechnologieën voortdurend in beweging. Lockheed heeft met Fokker dan ook twee contracten gesloten; het ‘affordability’-contract waarin wordt vastgelegd welke ontwikkelingsprestaties minimaal gedurende de levenscyclus van het product worden geleverd, en het productiecontract betreffende de leveringsprestaties. Daarnaast draagt iedere partner financieel bij aan de ontwikkeling van het totale wapensysteem.
Opmerkelijk is niet alleen de ontwerp-, materiaal- en fabricagetechnologie, maar ook de toepassing van ict. Fokker kan niet anders dan zich aanpassen aan de eisen van zijn opdrachtgevers/afnemers. Voor het JSF-project betekent dat ‘collaborative engineering’ met de drie Lockheed-vestigingen in de VS. Die werken met Catia-versie 4, terwijl Fokker ook al werkt met de nieuwere versie 5. Lockheed gebruikt Metaphase van EDS UG Solutions voor zijn productgegevensbeheer. Fokker past zich daarbij voor het JSF-project aan. Fokker heeft meer Catia- en pdm-kennis in huis dan Lockheed. Daar staat tegenover dat in de VS beter gebruik wordt gemaakt van softwaretools voor simulatie en visualisatie. De samenwerkingsprocedures zijn geautomatiseerd. De ict-processen richten zich met name op ondersteuning van de zekerheid van de ontwikkelings- en uitvoeringsprocessen. Fokker is nu met Lockheed aan de slag om de informatieprocessen te integreren.
De nieuwe kennis, die in korte tijd voor het project moest worden geabsorbeerd en die nu verder naar binnen stroomt, kan dankzij de matrix-organisatie desgewenst snel door de gehele organisatie worden overgenomen. Die nieuwe kennis kan worden samengevat met ‘lean’ beheer, -ontwikkeling, -productie en -logistiek. Voor het verspreiden van die kennis komt als eerste het Stork-concern in aanmerking. De Nederlandse industrie als zodanig heeft er althans op de korte termijn, nauwelijks profijt van. Er wordt geen werk uitbesteed en er zijn geen onderaannemers die bij Fokker de kunst kunnen afkijken.
Cees van Heijkoop, freelance medewerker
