DEN HAAG – Het Rathenau Instituut, voorheen Nota (Nederlandse Organisatie voor Technologisch Aspectenonderzoek) geheten, is de laatste jaren sterk van koers veranderd. Inhoudelijk heeft zich een verschuiving voorgedaan van meer algemene studies naar meer specifieke wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen.
De laatste jaren wordt uitdrukkelijk meer aandacht besteed aan de maatschappelijke processen die een rol spelen. De discussie daarover is belangrijker geworden dan het verrichten van studies op zich.
Dit komt naar voren uit het verslag dat het Rathenau Instituut heeft gemaakt naar aanleiding van zijn 10-jarig bestaan. Het eerste exemplaar van dit 10-jarig jaarverslag werd onlangs aangeboden aan Tweede-Kamervoorzitter dr W.J. Deetman.
Aspectenonderzoek
Centraal daarin staat een overzicht van tien jaar Technology Assessment, technologisch aspectenonderzoek. Naast een beschrijving van de vele projecten en alle publikaties, bevat het boek ook vraaggesprekken met oud-medewerkers en de huidige voorzitter. Tot de onderwerpen die de afgelopen jaren zijn behandeld, behoren de rechten en plichten van het individu op de elektronische snelweg. Een thema van recente datum is het gebied van de telecommunicatie.
In de werkprogramma’s, die het instituut over de jaren heen heeft uitgevoerd, is een ontwikkeling zichtbaar ten aanzien van de negatieve effecten van technologie. Eerst werden die effecten alleen maar gesignaleerd. Maar de laatste jaren wordt getracht rekening te houden met neveneffecten in de ontwerpfase.
Ook het verkleinen van de afstand tussen innovatie en evaluatie komt steeds terug. Verder probeert het instituut te stimuleren dat zo veel mogelijk relevante maatschappelijke groeperingen bij de besluitvorming worden betrokken. De internationale component in technologie-ontwikkeling wordt eveneens steeds duidelijker.
Een fundamenteel verschil met de eerste jaren van zijn bestaan is ook de sterkere oriëntatie op de maatschappij, de politiek en het parlement. Vroeger leek Rathenau, dat toen nog Nota heette, meer in de wetenschappelijke wereld thuis te horen. Nieuwe elementen tenslotte werden het maatschappelijk debat en de politieke oordeelvorming.
Onafhankelijkheid
Het Rathenau Instituut probeert zich onafhankelijk op te stellen. Een zekere afstandelijkheid kan het niet worden ontzegd. Sommige kringen zouden graag zien dat Rathenau duidelijker stelling neemt en oplossingen voor het parlement aandraagt. Gedacht wordt zelfs aan concept-moties of kant en klare wetsvoorstellen. Maar het bestuur onder leiding van prof. ing. W. Zegveld voelt daar weinig voor.
Zegveld wil duidelijkheid, maar weigert zich te mengen in een politieke stellingname. "Wij bedrijven geen politiek. Die moet kiezen. Wij geven handvatten", aldus de voorzitter. Zegveld denkt dat zijn instituut wel degelijk invloed heeft, hoewel hij toegeeft dat de resultaten moeilijk meetbaar blijven. Een belangrijke taak zoals bij het Fatima-project over het publieke domein van de elektronische snelwegen, is nieuw materiaal aandragen dat parlementariërs bij hun meningsvorming kunnen gebruiken. Corr.