Het eerste teken van automatisering in Sesheke, een klein dorp in Zambia, is een typisch Afrikaans tafereel. Een hutje van klei met wat mensen en dieren eromheen. Midden in de hut een PC op een kleed, met een accu als stroomvoorziening.
Gelukkig is dat niet de enige in Sesheke – in totaal zijn er acht PC’s in het kleine dorp, waarvan er vijf in het lokale ziekenhuis te vinden zijn. De PC’s in privé-bezit van de buitenlandse ontwikkelingswerkers tel ik niet mee. De overige drie zijn in het bezit van een ontwikkelingsorganisatie, de bosafdeling van de lokale overheid en het Resource Centre (soort uitgebreide bibliotheek). Alle PC’s zijn donaties van ontwikkelingsorganisaties of van individuen. Geen Zambiaan vindt noodzaak en nut opwegen tegen zo’n enorme investering. Gelukkig anderen wel.
Hoe worden de PC’s van het ziekenhuis nu gebruikt? Even wat achtergrond. Het kleine ziekenhuis van Sesheke bestrijkt ongeveer een bevolking van 6000 inwoners. Het ziekenhuis is ook verantwoordelijk voor huisartsconsulten, verbetering van het water en sanitaire voorzieningen – bijvoorbeeld het slaan van waterputten, bouwen van toiletten en vleesinspecties. Het ziekenhuis telt zo’n 40 werknemers, heeft ongeveer 50 bedlegerige patiënten per dag en elke dag zijn er 35 huisartsconsulten. Naast het ziekenhuis vervult Sesheke ook de functie van districtscentrum voor de gezondheidszorg.
In 1987 werd de eerste PC geïntroduceerd in het ziekenhuis. Waarschijnlijk achtergelaten door een van de buitenlandse artsen, die in het kader van ontwikkelingssamenwerking drie jaar in het ziekenhuis heeft gewerkt. De laatste PC is een maand geleden geschonken door een Deens project ter bevordering van de management-informatievoorziening op districtsniveau (Health MIS). In de loop van de tijd heeft het ziekenhuis 5 PC’s, 3 printers en 1 modem verzameld. Geen netwerk, maar een verzameling van Macintosh-, Dos- en Windows 95-PC’s.
Eén PC wordt voornamelijk voor tekstverwerking en voor de statistische verwerking van gezondheidszorg-enquêtes door de Manager Planning en Development gebruikt, één PC door de accountant en één voor het Health MIS. De andere twee staan eigenlijk werkeloos. De typiste kan niet met een PC overweg en gebruikt daarom de typemachine. Ook zijn deze PC’s niet op en printer aangesloten. Eén printer is buiten gebruik omdat hij te wijd over de pagina print, en de bijbehorende handleiding en printerdrivers onvindbaar zijn.
Voor alle PC’s zijn er ook UPS-voorzieningen getroffen, om een gelijkmatige spanning te garanderen. Helaas kan er één niet aangesloten worden, omdat er een kabel ontbreekt. Zo’n nieuwe kabel is slechts met veel moeite in de hoofdstad te krijgen – dus alweer … niet aangesloten.
Helaas is sinds twee weken de telefoon van het ziekenhuis afgesloten. Er is geen geld in het budget voor gereserveerd. Dus ook de modem staat werkeloos.
De Health MIS-PC heeft geen CD-Rom-drive en de originele software van MS Office werd niet bijgeleverd. Bovendien is contractueel vastgelegd dat er geen andere software geïnstalleerd mag worden. Als er problemen met de PC zijn heeft de projectleiding gegarandeerd dat zij die zal oplossen. Het project zal na enige tijd beëindigd worden, en dan? Nog een werkeloze PC.
Maar ondanks dat een gedeelte van de apparatuur ongebruikt staat, kan de accountant zich zijn werk niet meer voorstellen zonder de PC. Ook de PC met een matrixprinter is niet weg te denken. Deze wordt voor tekstverwerking gebruikt. Voor de grotere aantallen kopieën kan er met de printer een master voor het stencilen gemaakt worden. Stencilen is hier nog steeds een stuk goedkoper dan kopiëren en minder onderhoudsgevoelig. Arbeidsintensiever maakt niet uit met de lonen hier.
Dan zijn de verwachtingen hoog voor het nieuwste Health MIS-project. Alle gegevens over de activiteiten van de gezondheidszorgcentra in het district worden al jaren verzameld, maar tot nu toe werd er weinig mee gedaan. De eerste resultaten over het eerste kwartaal zijn na twee maanden al naar de centra teruggekoppeld. De centra worden bijvoorbeeld vergeleken op het gebied van het aantal zwangere vrouwen die voor tetanus ingeënt zijn (streefpercentage 90 procent) of het aantal bevallingen in het ziekenhuis (streefpercentage 50 procent) of de beschikbaarheid van bepaalde medicijnen of de werkbelasting van het personeel.
Op basis hiervan kunnen op districts- of landelijk niveau beslissingen genomen worden over bijvoorbeeld betere distributie van medicijnen, inzet van personeel, voorlichting en verbeteringen van probleemgebieden.
Midden in de warboel van de eilandautomatisering toch bemoedigende resultaten.
