Redactionele systemen eisen steeds meer flexibiliteit

Het automatiseren van krantenredacties is technisch lastig. De productie van de krant dient te allen tijde gewaarborgd te zijn, en in de strijd met de concurrentie moeten deadlines nog verder teruggebracht. Kranten veranderen steeds sneller van vorm om lezers vast te houden. Hun systeem moet dat wel mogelijk maken. Dat levert volgens de een handig gereedschap op. Volgens de ander een keurslijf. Leon van Velzen over ict in de krantenwereld en de opmars aldaar van de printer.

Ze zijn er nog steeds. Kranten, vooral te vinden in Duitsland, waar het primaat van de tekst regeert. Foto’s zijn taboe, een illustratie een vloek, grafieken een ongewenste frivoliteit. Er is maar één kleur en als de drukker zijn werk goed doet, is dat zwart. Zo niet, dan verworden de ongetwijfeld hoogstaande en doorwrochte artikelen tot een grijzige brei. De altere businessmen pikken deze manier van informatievoorziening net, maar aanstormende youngsters willen kleur, plaatjes, grafieken en foto’s.
Zelfs de zakenkrant ‘pur sang’ The Wall Street Journal valt van zijn geloof. De eerste grote restyling sinds de Tweede Wereldoorlog (!) staat in de steigers. Er komt kleur op de voorpagina en wellicht dat ergens in de zes kolommen een plaatsje gevonden kan worden voor een foto. Ruggengraat kun je het leger redacteuren niet ontzeggen dat zo lang vasthield aan wat het beschouwde als de oervorm van een betrouwbare zakenkrant.

Experimenten alom
Eerdere ‘distribute and print’-initiatieven voor kranten sneefden. Press Point, een initiatief van onder andere Xerox en Scitex beleefde zijn zwanenzang tijdens de Olympische Spelen in Sidney. Een probleem was de opbouw van een goede infrastructuur met printers die op tijd papier in de lades moesten krijgen. En ander nijpend probleem: geld.
Pepc, een Nederlands bedrijf gevestigd in Den Haag, vertoont op het eerste gezicht overeenkomsten met Press Point. Pepc heeft de eerste machines – kiosken – geïnstalleerd in de lobby van Amsterdamse hotels. Pepc heeft contracten gesloten met 43 krantenuitgevers en is bezig om wereldwijd machines te installeren.
Andere initiatieven komen van het jonge Amerikaanse bedrijf Newsstand. De aanpak is anders dan die van Pepc. Het idee is om complete krantenedities te downloaden op de computer en deze vervolgens te printen. Grote namen zoals The New York Times, The International Herald Tribune en andere gezaghebbende kranten zouden mee willen doen. Het probleem is de grote hoeveelheid data die door de lijn geduwd moeten worden om een krant bij de abonnee te krijgen. Volgens Newsstand is hun software in staat om de gigabyte aan informatie te comprimeren tot 20 megabyte.
Newspaper Direct stuurt ook complete digitale kranten naar abonnees, maar deze ontvangen de krant als een pdf-bestand. Er zouden al 75 titels in het pakket zitten dat niet direct naar particuliere abonnees gaat, maar mikt op hotelgroepen en vliegvelden, ook alweer op die alom reislustige en kapitaalkrachtige zakenman die altijd, overal, en vooral n� geïnformeerd zou willen worden.

Stormbal in top

Ook in Nederland zijn krantenuitgevers op zoek naar manieren om hun abonnees binnen boord te houden en – minstens zo belangrijk, maar nog moeilijker – nieuwe lezers aan de krant te binden. De financiële resultaten van de grootste uitgevers laten zien dat de stormbal in top kan. Voor het eerst in de geschiedenis maakte De Telegraaf bekend de jaarcijfers in het rood te schrijven. PCM uitgevers, met onder andere de Volkskrant en NRC Handelsblad, bleven nog net aan de goede kant van de streep. Wegener, groot geworden met regionale kranten vooral na de overname van de VNU-titels, boekte een bescheiden winst.
Nog steeds lezen honderdduizenden hun eigen dagblad, maar moeilijk gaat het. De vraag hoe je een krant voor allochtone Nederlanders maakt is door de uitgevers niet beantwoord. Net zo min als ze antwoord weten te geven op gratis uitgevente kranten zoals Metro, anders dan door er zelf een belang in te nemen.
Bij alle discussies over weekendbijlagen, reizen, symposia, gratis toegang tot internetdiensten en andere trucs uit de marketingkoker om er voor te zorgen dat de lezer zijn abonnement niet opzegt, is er relatief weinig aandacht voor de technische productie van het dagblad. Dat is opmerkelijk, want wanneer de drukpers hapert en de krant een halfuurtje te laat op de mat ligt, regent het klachten. PCM bemerkte eind vorig jaar dat er met de lezer/blad-binding niets mis is, zodra de krant niet volgens de regels wordt bezorgd. De stortvloed aan klachten was volgens de directie van PCM te wijten aan de nieuwe drukpers die medio vorig jaar aan de Amsterdamse ringweg de eerste kranten begon te drukken, maar dat niet zonder haperingen en fouten voor elkaar kreeg.

Onzichtbare automatisering

Een krantenpers is complexe techniek, met de vele katernen, edities, kleuren en strakke productiedeadlines. Minder spectaculair, maar minstens zo belangrijk als een feilloos draaiende pers is het gereedschap waar de redactie zijn werk mee moet doen: met servers, netwerken, software, toetsenborden en beeldschermen.
Ogenschijnlijk zijn er weinig overeenkomsten tussen de Wall Street Journal en de Haagsche Courant. Twee elementen hebben de uitgaven gemeen: beide staan ze aan de vooravond van een grootscheepse facelift.
Een andere indeling van katernen, de tekst/beeld-verhouding die opschuift ten gunste van het beeld, een nieuwe broodletter: allemaal ingrijpende wijzigingen die – mits goed uitgevoerd – voor abonneewinst kunnen zorgen. Abonneebehoud is de minimale defensieve doelstellig, en als de operatie in het water valt, lopen de lezers met honderden tegelijk weg.
Nog een overeenkomst tussen beide uitgaven is dat de automatisering van de redactie door Unisys wordt verzorgd. Ondankbaar en lastig werk, zoals alle automatisering die onzichtbaar, maar onberispelijk zijn werk moet doen. Unisys is een relatief grote speler op deze markt, zeker in Nederland, waar het met Wegener als klant veruit de meeste redactionele werkplekken automatiseerde.
Andere bekende leveranciers zijn CCI Europe en langzaam terug van weggeweest Atex. Spelers die zich in de niches van de redactionele krantenautomatisering ophouden zijn Agile Enterprises en Saxotech. Het Nederlandse bedrijf Mediasystemen dat onder andere veel succes boekte in Zuid-Afrika en een paar jaar geleden de toenmalige redacties van PCM mocht automatiseren, is teruggebracht tot een helpdesk voor de nog draaiende systemen.

Turbulente omgeving

Het grootste probleem bij redactionele automatisering, zegt Erik Boerhorst, ‘client relationship executive’ bij Unisys in Amsterdam en verantwoordelijk voor alle publiceeractiviteiten, is dat de uitgever geen idee heeft van het uiteindelijke product.
"Krantenuitgeverijen verkeren in een turbulente omgeving", zegt Boerhorst. Daarbij gaat het niet alleen over technische standaarden. "Een redacteur wil snel toegang tot allerhande bronnen van informatie hebben. Dat is op zich geen probleem. Lastiger is de productie van de krant, met alle verschillende spelers, de niveaus waarop besluiten worden genomen en de tientallen elementen die uiteindelijk allemaal hun logische plaats op de pagina moeten vinden. Maar ook dat proces hebben we volledig onder controle. De laatste stap is op dit moment de lastigste. De inhoud van de krant dient vormonafhankelijk te worden opgeslagen om vervolgens via uiteenlopende kanalen toegankelijk te zijn. Uitgevers ontpoppen zich tot mediabedrijven die meer willen dan alleen kranten maken. Zolang je nog niet weet wat je met je informatie wilt, is het lastig om systemen te bouwen."

Plannen van nieuws

Op deze en andere strategisch lastige vragen kun je helemaal vastlopen, zoals de Wall Street Journal merkte toen het met behulp van GNMS, onderdeel van EDS, tevergeefs probeerde een verouderd systeem van CSI te vervangen. Nadat de krant enkele malen met uren vertraging verschenen was, stapte Unisys in en wist met behulp van de software Hermes (tegenwoordig: News Content Manager-Hermes) en Wire Center (tegenwoordig: News Gathering Manager) software de redactie weer aan de praat te krijgen.
De problemen bij The Wall Street Journal kwamen naast tekortschietende techniek precies op het punt samen dat Boerhorst aangaf: onvoldoende duidelijkheid over het doel van de automatisering. Zo hield de redactie van The Wall Street Journal lange tijd vast aan het volledig scheiden van het schrijven van de kopij en het opmaken van de pagina’s. Nog steeds is dit bij krantenredacties een heet hangijzer. Wie is verantwoordelijk voor welk deel van het productieproces? Ooit gingen typografen de straat op omdat ze vonden dat de redactie teveel te vertellen kreeg over de vorm van de krant. Beperkt de taak van een redacteur zich tot het schrijven van een artikel en neemt de vormgever het vervolgens over?
De meest vergaande variant in deze taakverdeling is ook in de nieuwste versie (6.0) van de Unisys-software voorzien. De ‘News Planner’ is daarmee op redacties een bron van voortdurende discussie. De News Planner – de titel geeft het al aan – werkt grofweg als volgt. De opmaakredacteur bepaalt in overleg met de eindredacteur welk onderwerp hoeveel ruimte op een pagina krijgt en tekent daarbij bijvoorbeeld een liggende foto in. Vervolgens gaat iedereen aan het werk. De redacteur schrijft zijn tweehonderd woorden, maar het probleem ontstaat als blijkt dat de meest ‘newsy’ foto geen liggend, maar een staand formaat heeft. De pagina moet opnieuw, deadlines komen in het gedrang. Nieuws is altijd te plannen, behalve als het echt nieuws is natuurlijk.
‘Deze discussie is niet primair een zaak voor Unisys’, zegt Nico Makel. Hij werkt vanaf 1995 mee aan het automatiseren van kranten. ‘Op onze systemen kun je beide kanten op: of je werkt met een tekstgedreven opmaak, of met een lay-out gedreven opmaak. De beste resultaten zie je denk ik – maar dat is een persoonlijk keuze – als redacties weloverwogen keuzes maken, en de sterke kanten van het systeem inzetten. Dus niet klakkeloos vakken vullen, maar evenmin elke dag opnieuw de krant van nul af aan willen gaan ontwerpen.’

Scherpe deadlines

Als redactionele systemen �ets kunnen, dan is dat het waarborgen van de krantenproductie tegen een zo scherp mogelijke deadline. Tegelijkertijd moet het systeem zo flexibel zijn dat veranderingen in de vorm relatief makkelijk tot stand kunnen worden gebracht.
Uiteindelijk hangt een goede pagina ook af van de inventiviteit en de creativiteit van redactie en vormgeving. De Haagsche Courant sleepte onlangs nog een eervolle vermelding in de wacht door op het moment dat Slobodan Milosovic in Den Haag voor het Tribunaal arriveerde alle namen van zijn vermoedelijk slachtoffers in diapositief op de voorpagina af te drukken.
‘We automatiseren geen creativiteit, maar zorgen er wel voor dat meer dan honderd mensen kunnen samenwerken om elke dag een consistent product op tijd bij de lezer te krijgen’, zegt Makel. Zowel bij de Wall Street Journal als bij De Haagsche Courant is het nog even afwachten, maar dan zal te zien zijn hoe de ideeën van de redactie binnen het automatiseringsstramien van Unisys passen.
Bij Unisys wordt al weer verder gekeken naar bijvoorbeeld koppelingen tussen abonneebestanden en marketingacties. Crm-systemen voor uitgevers wijken in beginsel niet af van die voor andere informatieleveranciers. ‘Toch zie je dat uitgevers huiverig zijn om hun merknaam in te zetten voor activiteiten die verder gaan dan het maken van een zo goed mogelijke krant’, zegt Erik Boerhorst. ‘Maar het is slechts een kwestie van tijd voordat ook hier serieus naar de mogelijkheden van automatisering gekeken gaat worden.’

Kranten komen mondjesmaat uit de printer
Wat moeten printerbouwers in het krantendomein? Staan kranten al niet genoeg onder druk door de komst van internet en vooral de hoeveelheid geld die daardoor naar niet-betaalde uitgeefdiensten gaat? Printerbouwers als Océ, Xerox en tot voor kort Xeikon rammelen aan de poort van de krantendrukfabrieken in offset. Voorlopig gaan de initiatieven niet veel verder dan het planten van geurvlaggen, maar ooit zou het wel iets kunnen worden met die krant-op-maat.
Om direct een misverstand uit de weg te ruimen: de krant op maat die digitale persenbouwers op hun netvlies hebben, bestaat niet uit een krant die voor elke abonnee of lezer uniek is. Het concept waarmee gespeeld wordt is het zogenaamde ‘distribute and print’-model. Een krant door de redactie op één locatie vervaardigd, wordt decentraal op verschillende plaatsen ter wereld geprint. Een kleine redactie kan eventueel wat plaatselijk nieuws toevoegen, maar vooral de advertenties zullen per landeneditie anders kunnen zijn.
Meestal is de inhoud van de kranten vrijwel identiek, maar zijn de voordelen voor de internationale uitgever te behalen uit het snelle overseinen van de digitale redactionele informatie. Voor de stapel kranten is de reis met een vliegtuig niet meer nodig en ook de lezers op een zonnig strand of in hun congrescentrum lezen de krant van hun keuze met dagverse informatie.

Océ, eerste initiatief

Het eerste formele initiatief voor de digitale krant-op-maat kwam van het Nederlandse Océ. Deze printerbouwer, onder andere goed in het zeer snel en in hoge aantallen printen van zwart/wit documenten, lanceerde in mei 2001 het Digital Newspaper Network. De gedachte achter het netwerk is simpel. Kranten kun je op één dure pers drukken en daarna verspreiden. Dat laatste is lastig. Je kunt ook kranten decentraal vermenigvuldigen – dichter bij de abonnee – waardoor je distributiekosten zakken.
Océ zet als drukpers de Demandstream 8090 in. Daarachter staan twee vergaarmachines, die door Hunkeler zijn aangepast om in hoge snelheden het dunne krantenpapier goed te kunnen verwerken. Zeshonderd dpi is beter dan de kwaliteit van offset kranten, maar bij de snelheid van 700 A4-pagina’s per minuut zullen de rotatiekrantendrukkers wel achter de oren krabbelen. Een dergelijke snelheid is voor printers heel goed – de snelste led-printer ter wereld, zegt Océ zelf – maar vergeleken met een krantenpers is het een slak tegenover een jaguar. Per uur levert Océ vierhonderd 48-pagina’s kranten met een formaat van ruim 46 bij 32 centimeter. Een prettig formaat, zeker, maar nog geen krant. Twee katernen kunnen ook, waarmee de totale omvang op 96 pagina’s komt.
Toch claimt Océ dat de producten de ‘look and feel’ van echte kranten hebben. Is dat werkelijk zo belangrijk? Lezers willen correct en snel geïnformeerd worden met betrouwbare informatie. De zakenkrant Neue Züricher Zeitung doet dat, een centimeter meer of minder op de bladspiegel lijkt dan minder belangrijk.
Er zijn voldoende uitgevers die geloven in het concept van ‘distribute and print’ voor de krantenwereld. Het Deense dagblad Börsen beet het spits af en print met Londense Océ-printers zijn krant decentraal in zowel Londen als in Kopenhagen. Andere uitgaven in New York, Johannesburg en Melbourne volgden. Océ noemt internationaal vermaarde kranten zoals Le Monde, Financial Times, Süddeutsche Zeitung, El Pais en International Herald Tribune. Océ sloot zich in juli vorig jaar aan bij één van de gezichtbepalende organisaties in de krantenwereld, de World Association of Newspapers, en opende een nieuwe website om de plannen te promoten: http://www.oce.com/solutions/cp/dnn/index.asp.

Xerox: Newspaper Network

Xerox Corporation maakt eveneens ernst met de krant-op-maat. David Owen werd in juli vorig jaar aangesteld als European director newspaper publishing. Owen is al weer een tijdje bezig het Xerox Newspaper Network (XNN) in Europa op te bouwen.
David Owen is geen nieuwkomer in de wereld van kranten-op-maat. Vóór hij bij Xerox begon, werkte hij bijna tien jaar bij The Guardian in Londen. Hij leidde daar onder andere proefprojecten om The Guardian lokaal in Kopenhagen en Athene te drukken: uiteraard bij Xerox partners op Xerox-apparatuur.
Het netwerk dat Xerox voor ogen heeft, is een wereldomspannend digitaal printnetwerk waarmee uitgevers, eventueel customized kranten met een hoge grafische kwaliteit snel en goedkoop kunnen printen. XNN is vooral inzetbaar voor specifieke exportmarkten. Het grote voordeel is volgens Xerox het wegvallen van de distributiekosten. Ook de tijdverliezen die nu bij overzeese leveringen optreden verdwijnen volgens Xerox. Door het digitale transport van de informatie kan er veel sneller ter plekke worden geleverd dan met centrale productie op papier mogelijk zou zijn.
‘Deze verspreidingsmethode is een belangrijke concurrent voor internetkranten, door onze flexibiliteit en de lage kosten. Binnen drie jaar zal deze manier van kranten exporteren gemeengoed zijn voor alle uitgevers, omdat het de vertragingen en kosten van afstanden en tijdzones opheft. We staan aan de vooravond van een periode waarin de krant van vandaag gisteren al beschikbaar is aan de andere kant van de aardbol’, zegt Owen.
Het Xerox Newspaper Network heeft grote ambities en wil uitbreiden naar alle grote commerciële centra in de wereld. Krantenuitgevers kunnen daardoor in beginsel wereldwijd gaan opereren. Xerox turfde 25.000 digitale persen van eigen makelij in meer dan zestig landen. Deze kunnen via XNN worden ingeschakeld. Naar eigen zeggen ontstaat hiermee het grootste hiervoor inzetbare netwerk ter wereld. Concrete resultaten van succesvolle projecten zijn vooralsnog niet bekend.

Xeikon: New Sprint

Het recentste initiatief kwam op naam van de Belgische digitale persenbouwer Xeikon. De voorzitter van de Raad van Bestuur Gino Despeghel probeerde eind juli vorig jaar tegenvallende kwartaalcijfers op te fleuren door mee te delen dat Xeikon oplossingen gaat leveren voor het decentraal drukken van kranten. Uiteindelijk redde zijn optimisme Xeikon niet van de ondergang.
De voordelen die Xeikon opeiste, zijn uiteraard identiek aan de claims van Océ en Xerox: snelle levertijden en het vervallen van transportkosten. De nadruk bij Océ ligt op een combinatie van snelle zwart/wit-printers met gekoppelde afwerkingsmogelijkheden en een op internet gebaseerde infrastructuur voor het snel uitwisselen van redactionele data. Xerox legt de nadruk op de bestaande, eigen infrastructuur en de wereldwijde aanwezigheid van het concern.
De Xeikon-oplossing luisterde naar de naam New Sprint. New Sprint bestaat uit twee duplex Xeikon 7000 hoogvolume printsystemen met allerlei afwerkingsmogelijkheden die direct achter de printer staan geschakeld. Volgens Xeikon levert de persenbouwer hiermee het grootste beschikbare formaat tegen lage kosten.
Xeikon ging in maart dit jaar formeel failliet. Een groep investeerders kocht samen met het zittend management de lucratieve restanten uit de deconfiture. Wat er gaat gebeuren met de Nipson-printers, is nog onbekend. De Nipson-printers – gebaseerd op de snelle, maar kwaliteitsarme magnetografische tonertechniek – staan voor de liefhebbers te koop.

Leon van Velzen