De digitale transformatie blijft onderwijs en onderzoek ingrijpend veranderen. Ai, cloud en kwantum bieden kansen, maar vergroten ook risico’s. SURF benadrukt in Tech Trends 2026 dat samenwerking, veiligheid en autonomie cruciaal zijn om deze ontwikkelingen verantwoord te benutten.
De digitale transformatie dendert door het Nederlandse onderwijs en onderzoek. Ai, cloud- en kwantumtechnologie beloven ongekende mogelijkheden, maar brengen ook nieuwe kwetsbaarheden en afhankelijkheden met zich mee. Terwijl instellingen experimenteren met slimme toepassingen in de klas en het lab, groeit de druk om publieke waarden, autonomie en veiligheid te bewaken.
SURF, de ict-coöperatie van Nederlandse onderwijs- en onderzoeksinstellingen, schetst in Tech Trends 2026 (pdf) hoe samenwerking en duidelijke kaders onmisbaar zijn om deze technologische golf in goede banen te leiden. Wat valt daarin op?
Digitale transformatie: ai als infrastructuur én als risico
Ai wordt door SURF benoemd als systeemtechnologie die alle lagen van de digitale stack beïnvloedt. Binnen onderwijs en onderzoek leidt dit tot automatisering van lesplanning, feedback en administratieve processen. Tegelijkertijd ontstaan nieuwe afhankelijkheden van leveranciers en infrastructuur. Tom Hoven, woordvoerder van SURF, benadrukt echter tegen Computable: ‘Als SURF gaan wij niet over invulling van tech binnen het klaslokaal. De vorm en toepassing daarvan ligt bij onze leden zelf, die kunnen op basis van hun didactische onderwijsconcept zelf keuzes maken hierin.’
De inzet van ai vereist digitale vaardigheden, ethische kaders en robuuste governance. Een concreet voorbeeld is de toepassing van ai in online leeromgevingen, waar het wordt ingezet voor interactie en ondersteuning, maar waar het ook risico’s met zich meebrengt zoals geautomatiseerd spieken en deepfakes. SURF wijst daarom op de noodzaak van veilige ai-pijplijnen en strategieën die operationele veiligheid waarborgen.
Ook interdisciplinair onderwijs krijgt aandacht, bijvoorbeeld rond slimme implantaten in de gezondheidszorg. Universiteiten en ziekenhuisonderzoeksgroepen werken bijvoorbeeld aan technologieën die traditionele metalen implantaten vervangen, wat vraagt om nieuwe curricula en samenwerking tussen disciplines.
Om deze transformatie verantwoord vorm te geven, pleit SURF voor sectorbrede kaders voor ai-gebruik, met expliciete aandacht voor publieke waarden, autonomie en digitale vaardigheden.
Digitale veiligheid: van cybersecurity tot databeheer
De inzet van ai, iot en cloud-technologie vergroot de complexiteit van cybersecurity. Onderzoeksinstellingen profiteren van ai voor dreigingsmodellering en netwerkmonitoring, maar lopen ook risico door open access-beleid en internationale samenwerking. Hoven: ‘Datacapaciteit en cybersecurity zijn beide belangrijke onderwerpen waar we als sector en coöperatie hard aan werken.’
Privacyverhogende technologieën zoals federated learning* en synthetische data worden toegepast in projecten bij het AMC, SVB en UWV. Deze maken veilige datadeling mogelijk zonder directe toegang tot brondata. Tegelijkertijd vraagt dit om investeringen in infrastructuur en expertise.
Ook datamanagement verandert: ai automatiseert taken zoals kwaliteitscontrole en integratie, maar vereist hoogwaardige en semantisch rijke data. SURF benadrukt dat instellingen hun digitale weerbaarheid moeten versterken door te investeren in crypto-agility, pet’s (privacy enhancing technologies) en semantische datakwaliteit. Dit vraagt om structurele samenwerking, technische vernieuwing en beleidsmatige verankering.
Digitale autonomie: cloud, data spaces en identiteit
De afhankelijkheid van Amerikaanse hyperscalers blijft groot. Europese alternatieven zoals EOSC en NextCloud worden wel ingezet, maar structurele afhankelijkheid blijft volgens SURF een risico. Tegelijkertijd groeit de behoefte aan veilige datadeling via gestandaardiseerde data spaces en TRUST*-principes. Ondertussen evolueert digitale identiteit via de EUDI Wallet en Self-Sovereign Identity, met organisatorische wallets als nieuwe norm voor samenwerking en compliance.
Als voorbeeld van de geopolitieke urgentie noemt SURF de European Chips Act, die moet bijdragen aan technologische autonomie. De organisatie wijst op de noodzaak van een Europees microchip-ecosysteem, mede vanwege de afhankelijkheid van Aziatische productie en de schaarste aan grondstoffen.
Volgens SURF is het noodzakelijk dat instellingen actief kiezen voor Europese cloud-alternatieven, TRUST- en FAIR*-principes breed implementeren, en infrastructuur opbouwen voor veilige digitale identiteit en datadeling. Dit versterkt de autonomie en veerkracht van de sector. Want, zo stelt Hoven, ‘vooral samenwerking binnen de sector als uniek punt maakt ons sterk.’
* Begrippenlijstje:
– federated learning: ai trainen op lokale data en alleen die inzichten delen met centrale server.
– FAIR-principe: findable, accessible, interoperable, reusable.
– TRUST-principe: transparency, reliability, user control, security, trustworthiness.
