De goed geoliede motor die Microsoft heet, loopt niet meer zo soepel als voorheen. Het concern verdient weliswaar goed aan de huidige melkkoeien Office en Windows, maar gebruikers zijn minder geneigd over te stappen naar nieuwere versies. Microsoft zoekt dan ook nieuwe markten en producten, maar is daarin niet onverdeeld succesvol.
Oracle-topman Larry Ellison zei eens: uitvoering is alles (execution is everything). Bij concurrent Microsoft is dat vaak de crux. Sinds jaar en dag heeft het de reputatie dat pas de derde versie van zijn producten daadwerkelijk de moeite waard is. Voorbeelden hiervan zijn Windows, Excel, Word en Internet Explorer. Pas na enkele tekortschietende versies bood het wat aanvankelijk was beloofd. Ook de zwaardere software, voor servergebruik, heeft tijd nodig om tot rijping te komen. Denk aan Windows NT/2000, databank SQL Server en berichtenserver Exchange.
Het concern wil hoger klimmen in de markt voor bedrijfskritische servers met zowel zijn besturingssysteem als de daarop draaiende applicaties; databanken, mailservers, beheersoftware en wat dies meer zij. Deze opmars stuit echter op tekortkomingen in Microsofts software en de ontwikkeling ervan, alsook op beperkingen van de onderliggende op Intel-gebaseerde hardware. Denk bijvoorbeeld aan het relatief beperkte geheugenadresseringsbereik van de 32-bit Pentium-processoren (IA-32).
De omzet- en winstcijfers van Microsoft vertonen dan ook – net zoals de aandelenkoers – niet meer dezelfde groeilijnen als voorheen. De zwakte in de pc-markt raakt Microsoft ook, net zoals de economische dip die het bedrijfsleven tot besparingen noopt. Ongeveer de helft van de inkomsten van het concern komt voort uit de verkoop van Office en Windows, en is sterk gerelateerd aan de pc- en bedrijfsmarkt. Office valt onder de divisie Information Worker die goed was voor een winstpercentage van 78,8 procent (omzet 2,39 milard dollar/winst 1,88 miljard dollar). De divisie Client, waartoe desktop-Windows behoort, tekende voor een winstpercentage van 85,8 procent (omzet 2,89 miljard dollar/winst 2,48 miljard dollar).
De afvlakking van de groei is reden voor Microsoft om zich ook op andere markten te richten. Naast de opmars naar de bovenkant van de markt, middels verbeterde en zwaardere Windows-versies (denk aan NT 4-opvolger 2000 en de Datacenter-uitvoering) alsook databanken en berichtenservers, ontwikkelt Microsoft andere uitbreidingen.
Focus op mkb
Daarbij wordt met name aandacht besteed aan de grote, qua ict grotendeels onontgonnen mkb-markt. En de eerste stapjes worden gezet op andere toepassingsgebieden, zoals klantenrelatiebeheer. Dat krijgt vorm middels de overnames van de Amerikaanse erp- en crm-leverancier Great Plains en de Europese tegenhanger Navision (uit Denemarken), samengevoegd in de divisie Business Solutions. Op mkb-plus niveau heeft Microsoft nu ook serverprogrammatuur voor inhoudbeheer (contentmanagement).
Dit zijn relatief recente ontwikkelingen, die dus nog concreet vorm moeten krijgen. Microsofts software voor klantenrelatiebeheer (crm) komt begin dit jaar, met enige vertraging, op de markt. Die programmatuur draait echter naast de software van Great Plains en Navision; het opslokken en verenigen van de ingekochte producten is een gestaag proces. Belangwekkend is dat Microsoft zich hiermee begeeft op een volgend applicatieterrein, terwijl topmannen als Bill Gates en Steve Ballmer lange tijd hebben bezworen zich nooit in te laten met applicaties. Dat was nog voor de lancering van applicaties als Word en Excel. Vervolgens luidde de toezegging dat Microsoft zich niet zou inlaten met zwaardere applicaties, hoger in de keten. En dat was weer voor de lancering van serverapplicaties als Exchange en SQL.
Naast deze uitbreidingen naar andere terreinen heeft Microsoft ook andere wijzigingen doorgevoerd, zoals de overgang naar het omstreden licentiebeleid versie 6 voor zijn software. Microsoft-klanten moeten voortaan kiezen tussen een abonnementsvorm of telkens nieuwe aanschaf (de kortingstarieven voor opwaarderingen zijn afgeschaft). Hiermee kan het bedrijf zich verzekeren van meer gelijkmatige inkomsten – indien klanten voor de abonnementen gaan – of hogere inkomsten – indien klanten telkens het volle pond betalen.
Volgens de leverancier zelf is het nieuwe licentiemodel duidelijker en goedkoper voor zijn klanten. Er zijn echter protesten opgelaaid, onder meer vanuit gebruikersverenigng NGN (Netwerk Gebruikersgroep Nederland), dat de kosten in de praktijk hoger zouden zijn. Microsoft gaat namelijk uit van een opwaardering om de twee jaar, terwijl dat volgens de NGN in de praktijk op drie tot vier jaar ligt. Het afschrijven van software zou dus veel langzamer gebeuren en dus is het abonnementsmodel onvoordeliger. De hieruit voortkomende ophef berust volgens de softwareproducent echter op verwarring over het nieuwe licentiebeleid – dat naast goedkoper ook duidelijker zou moeten zijn.
Vleugels uitspreiden
Hiervóór had Microsoft andere voelsprieten uitgestoken. Zo is er het kabelavontuur waarbij de softwareproducent ‘set-top boxes’ met zijn ingebedde besturingssysteem Windows CE en zijn software annex multimediadiensten naar de huiskamer wil brengen via kabelbedrijven. Het softwarebedrijf kocht bovendien links en rechts forse belangen in die beoogde partners annex afnemers.
Deze strategie heeft tot op heden niet het verwachte succes opgeleverd, in tegendeel zelfs. Enerzijds bleef het wachten op de Microsoft-software en de daarvoor beloofde functionaliteit, anderzijds kwam het ook niet tot de voorspelde explosieve groei van deze nieuwe consumentenmarkt. Het – voorlopige – einde is ingeluid door uiteenspattende overeenkomsten met kabelmaatschappijen als UPC. Die zou 30.000 ‘set-top boxes’ inclusief bijbehorende software afnemen, maar is eind vorig jaar toch maar in zee gegaan met concurrent Liberate Technologies (het hervormde Network Computer, oorspronkelijk opgezet door Oracle-topman Larry Ellison). Hiermee kwam een einde aan een samenwerking van drie jaar, gekenmerkt door wachten op software, aldus UPC.
Microsoft heeft zijn uitgebreide plannen voor gecompliceerde ‘set-top boxes’ dan ook teruggebracht tot bescheidener proporties: het aanbieden van een aanpasbare programmagids (de Microsoft TV Interactive Program Guide). Deze relatief eenvoudige software draait op bestaande ‘set-top boxes’ van kabelmaatschappijen. Analisten wijzen er echter op dat Microsoft zich niet laat afschrikken door tegenslag; het bedrijf is hoe dan ook volhardend. De derde versie, die wel biedt wat was bedoeld, zal er heus wel komen.
Verder spreidt de softwarereus zijn vleugels uit op het gebied van handcomputers, mobiele telefonie, multimedia en consumentenelektronica. Het gaat om achtereenvolgens de aanvankelijk kwakkelende – maar nu populaire – Pocketpc-handcomputers (voorheen Windows CE), de veel uitgestelde Smartphone-telefoons, de gestaag terrein winnende Windows Media client- en serverprogrammatuur, en de draadloze netwerkproducten voor huisnetwerken.
De meeste van deze initiatieven zijn erop gericht de rol van de pc te vergroten en te versterken. Direct of indirect. Zo kunnen Pocketpc’s hun gegevens synchroniseren met Microsofts mail- en kalenderapplicaties. De langverwachte ‘Windows-powered Smartphones’, codenaam Stinger, doen dat ook. Het uitstel voor die hybride telefoons/handcomputers was volgens directeur Roberto Cazzaro van Microsofts mobiliteitsdivisie te wijten aan problemen met de hardware voor gprs-telefoons. Daarnaast zouden de telefoon- en netwerkoperatoren continu wijzigingen en nieuwe functionaliteit hebben gevraagd. Het valt nog te bezien of deze eerste generatie al succes oplevert, of dat de ‘derde versie’-reputatie van het bedrijf weer eens wordt bevestigd.
X-box omstreden product
Een opvallende uitzondering op het thema van pc-connectiviteit is het initiatief van Micrososoft op de spelcomputermarkt. Buitenbeentje X-Box is weliswaar een gespecialiseerde pc, maar heeft verder nauwelijks banden met zijn voorvader. Voor software-ontwikkelaars, lees: spelfabrikanten, is de band er wel, aangezien de ontwikkel- en uitvoeringsomgeving voor pc en X-Box in wezen hetzelfde is. Wat op de één werkt, draait in wezen – zonder ingrijpende wijzigingen – ook direct op de ander.
Zo maakt Microsoft gebruik van het wijdverbreide pc-platform om zijn spelplatform te lanceren. Verder heeft de X-Box echter geen link naar zijn familiegenoot. Tenminste, tot op heden. In theorie zou de nieuwe spelcomputer dus een vliegende start maken. In de praktijk liep dit anders. Microsofts queeste naar nieuwe markten loopt ook op dit deelgebied niet gladjes.
De X-Box moest in de herfst van 2000 op de markt verschijnen. De lancering – van het tussentijds gemoderniseerde apparaat – vond uiteindelijk in de herfst van 2001 plaats. Tenminste, in Japan en de Verenigde Staten, Europa moest wachten tot de lente van 2002. Op het moment van lancering waren de pc-componenten in het apparaat alweer verouderd. De specificaties zijn voor de spelcomputermarkt echter meer dan voldoende, aangezien consoles een veel langzamere opwaarderingscyclus kennen dan pc’s.
Ondanks de aanvankelijk positieve geluiden uit het hoofdkwartier te Redmond lag de verkoop onder de verwachtingen. Microsoft pochte met het feit dat de verkoop van zijn spelcomputer in de eerste vier maanden maar liefst 25 procent hoger lag dan die van Sony’s Playstation 2 in de vier maanden na diens lancering. Het Japanse elektronicaconcern kampte de eerste maanden na de lancering echter met productieproblemen waardoor het niet kon voldoen aan de vraag.
Microsoft zelf zag zich genoodzaakt eerst te stunten met het meeleveren van spellen en later met het drastisch verlagen van de prijs. De verkoop bleek voor 2002 maar liefst 40 procent lager uit te vallen dan was voorzien. Eind april werd de X-Box dan ook ineens een stuk goedkoper. De Amerikaanse verkoop steeg in de twee maanden na de prijsverlaging met maar liefst 131 procent. Toch werd de prijsverlaging gezien als een wanhoopsactie.
De X-Box is namelijk ook binnen Microsoft een omstreden onderwerp. Lange tijd nadat Gates zijn goedkeuring had gegeven aan het project, woedden er binnen het bedrijf nog felle discussies of het apparaat nou een alles-in-één amusementsapparaat moest worden – dus een dvd-speler, digitale tv-recorder, internetrouter, digitaal huisknooppunt en spelcomputer – of juist een ‘pure’ spelmachine. X-Box-schepper Seamus Blackley heeft er hard voor gevochten om het laatste te realiseren. Dat is hem grotendeels gelukt, alhoewel Microsoft de opties open houdt; de X-Box kan ook dvd-films afspelen en heeft aansluitingsmogelijkheden voor Ethernet – het X-Box Live-netwerk.
Strijd om de huiskamer
Sinds eind 2001 werkt Microsoft aan de volgende generatie X-Box; die lijkt toch meer een alles-in-één apparaat te worden. Zo is in januari vorig jaar de hardwaregroep van de Ultimate TV-divisie, die een opzetkastje voor digitale interactieve televisie en digitale tv-opnames produceert, toegevoegd aan de X-Box-groep. Het bedrijf laat zich, zoals gezegd, niet afschrikken door tegenslag.
Uiteindelijk gaat het namelijk niet om slechts de spellenmarkt, maar om de woonkamer. Weliswaar gaat er in de spellenmarkt, ook wel interactief amusement genoemd, tegenwoordig minstens zoveel geld om – een slordige twintig miljard dollar – als in de filmindustrie, maar de belofte van de digitale huiskamer is vele malen groter. De pc faalt al jaren in het doorstoten vanuit het kantoor en de werkkamer naar het centrum van het gezinsleven. Voor het bereiken van die heilige graal, waarbij alle consumentenelektronica met elkaar verbonden kan worden om meer mogelijkheden, meer diensten en dus meer inkomsten te genereren, is een lange adem noodzakelijk. Microsoft is zich hier terdege van bewust en pompt dan ook de komende vijf jaar een slordige 2 miljard dollar in het apparaat. In de strijd om de huiskamer is met name Sony de grote tegenstander; Nintendo heeft ervoor gekozen zijn Gamecube puur als spelcomputer uit te rusten.
Analisten durven nog geen definitieve voorspellingen te doen over de strijd om de huiskamer. Feit is wel dat Microsoft diepe zakken heeft en dat het meerdere initiatieven neemt om zijn doel te bereiken. De X-Box is hierbij de rechtstreekse aanval, maar ondertussen maakt de softwareleverancier ook nog tangbewegingen met bijvoorbeeld de verbeterde gebruiksvriendelijkheid van pc’s, daarbij gesteund door pc-leveranciers die hun afzet graag willen opvoeren.
.Net-strategie
Bovendien is de huiskamer slechts een van de vele marktuitbreidingen die Microsoft nastreeft. Het idee van online-diensten, zowel voor het bedrijfsleven als de consumentenmarkt, staat ook hoog op de agenda. De gestaag uitrollende .Net-strategie is hiervan de spil, maar heeft – net zoals andere Microsoft-uitstappen – al tegenslag te verduren gehad. Zo is het ambitieuze Hailstorm-onderdeel van .Net, officieel bekend als My Services, in de oorspronkelijke vorm gesneuveld. Hailstorm moest consumenten diverse online-diensten aanbieden, waaronder een universele identiteit voor web-aankopen, een online-adresboek en een gecombineerde e-mail- en voicemail-inbox. Struikelpunt was het gebrek aan vertrouwen van de partners die deze diensten via Microsoft zouden aanbieden. De felbegeerde consumenteninformatie zou namelijk volgens de oorspronkelijke opzet in handen van Microsoft komen. Daarnaast was de beveiliging van dit gecombineerde reservoir aan consumentengegevens een onzekere factor.
De softwareproducent heeft meer ijzers in het vuur liggen. Topman Steve Ballmer zei het al: "Ontwikkelaars, ontwikkelaars, ontwikkelaars, ontwikkelaars!" Een platform is populair door de hoeveelheid – en variatie aan – applicaties die ervoor beschikbaar zijn. Dus zijn software-ontwikkelaars van groot belang, vroeger voor Dos, toen voor Windows en straks voor .Net. En dus blijft Microsoft bij zijn traditie van ontwikkelaars vertroetelen – met ontwikkelhulpmiddelen, documentatie en andere benodigdheden. Criticasters wijzen erop dat Microsofts technologie niet altijd puur is, bijvoorbeeld wat betreft implementatie van open standaarden; het bedrijf schept graag eigen standaarden, veelal door open standaarden uit te breiden.
De markt voor ontwikkelgereedschappen groeit in belang en omvang. Steeds meer bedrijven willen internet gebruiken voor belangrijke taken en willen daarvoor applicaties uitbreiden en eigen webdiensten opzetten. Marktmeter Dataquest schat dat de omzet in deze markt volgend jaar uitkomt op 5,5 miljard dollar, terwijl dit in 2002 nog 4,7 miljard dollar was. Op dit gebied speelt nu een interessante strijd. Computerreus IBM wil Rational Software, leverancier van zware ontwikkelhulpmiddelen, inlijven. Dat bedrijf is echter een belangrijke partner voor Microsoft. Er doen dan ook berichten de ronde dat de Windows-leverancier Rational wil wegkapen voor de neus van IBM. Of, indien dat niet lukt, dat het een andere ontwikkelleverancier wil overnemen. Hierbij worden Borland en Macromedia genoemd.
Oorlogskas
Belangrijk is dat de top-3 in deze markt bestaat uit IBM, Microsoft en Borland.
Microsofts strategie voor diversificatie is zeker nog niet ten einde. Het bedrijf heeft immers een gigantische oorlogskas, mede doordat het geen dividend uitkeert aan zijn aandeelhouders – wat wel gebruikelijk is. De opgehoopte contanten die ter beschikking staan voor bedrijfsinitiatieven, overnames, software-ontwikkeling en wat dies meer zij, bedragen een ongelofelijke veertig miljard dollar. Begin 2002 was dat nog 38,6 miljard dollar. Er zijn geen andere niet-financiële instellingen die een dergelijke hoeveelheid geld ter beschikking hebben, en het aantal banken dat dit wel heeft, is vrij beperkt. Microsofts geldvoorraad is ruim vier keer zo groot als die van Intel, dat een tweede plaats bekleedt in de kasranglijst in de ict-sector.
Een gedeelte van dit geld gaat direct naar onderzoek en ontwikkeling, of innovatie zoals Microsoft het zelf noemt. Analisten van investeringsbank Merril Lynch schatten dit deel op ruim vier miljard dollar — 4,3 miljard in Microsofts fiscale jaar 2001 en 4,8 miljard in het fiscale jaar 2002 dat op 1 juli is begonnen. Daarnaast is een deel bestemd voor overnames, zoals die van Great Plains en Navision, maar financieel analisten schatten dit potje op ‘slechts’ 2 miljard dollar. Een ander deel wordt aangewend voor strategische investeringen in infrastructuur, zoals draadloos en breedband, die op termijn de vraag naar pc’s en multimedia-diensten moeten stimuleren. Ook dit deel zou in de orde van grootte van enkele miljarden dollars zijn.
Het leeuwendeel van Microsofts oorlogskas is bestemd voor de diversificatie, middels serverapplicaties, crm-software, mkb-focus, programmatuur voor mobiele apparatuur, .Net, ontwikkelaarsapplicaties, ontwikkelaarsstimulatie, X-Box, en meer. Hierbij loopt het bedrijf wel een behoorlijk risico; het nastreven van nieuwe markten levert in nagenoeg alle gevallen aanmerkelijk minder winst op dan Microsofts huidige kernmarkten. Immers, de aanloopkosten voor software-onderzoek en -ontwikkeling zijn zeer hoog, maar de productiekosten voor extra exemplaren zijn erg laag: de optelsom van cd-media, verpakking en distributie of, nog goedkoper, voorgeïnstalleerd op pc’s.
Zakenbank Merril Lynch schat dan ook dat de operationele winstmarge van het concern daalt van de 47,9 procent die het in fiscaal jaar 2000 had, naar 42,5 procent in het fiscale jaar 2003. Dit zijn nog altijd forse marges, maar het gevaar bestaat dat investeerders zich puur richten op de winstgroei, met name op de korte termijn. Indien dat gebeurt, is Microsofts argumentatie dat een oorlogskas noodzakelijk is, met terugwerkende kracht gerechtvaardigd. Veel it-bedrijven moeten hun bestedingen terugschroeven, gedwongen door hun dalende beurskoers. Dit zal Microsoft in ieder geval niet overkomen.
Jasper Bakker, redacteur
