De Algemene Rekenkamer concludeert dat het UWV jarenlang ernstig tekortgeschoten is in de aansturing en controle van zijn it-systemen en processen rond WIA-uitkeringen. Dit leidde tot tienduizenden fouten in uitkeringen, onvoldoende kwaliteitscontroles, en een ‘blinde vlek’ bij zowel het UWV bestuur als het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.
Het UWV werkte met systemen die onvoldoende betrouwbaar waren en niet goed aansloten op de complexe regelgeving. Dit vergrootte de foutgevoeligheid. Naast fundamentele hervorming van betrokken sociale wetgeving is ook modernisering van it-systemen hard nodig om herhaling te voorkomen van drama’s zoals die rond de WIA. Zo blijkt uit een rapport van de Algemene Rekenkamer dat bijzonder pijnlijk is voor de raad van bestuur van UWV en achtereenvolgende ministers van Sociale Zaken.
De Rekenkamer noemt naast de ingewikkelde regelgeving de verouderde it-ondersteuning als tweede belangrijke reden voor het enorme foutenfestival bij de uitvoering van de WIA. Vooral de divisie Sociaal Medische Zaken (SMZ) waar de kwaliteit ver beneden peil blijkt, lijdt onder enorme legacy.
Handmatige verwerking
De medewerkers daar werken met meer dan tien verschillende en deels verouderde of niet bijgewerkte it-systemen. Ze gebruiken de it-systemen vaak tegelijkertijd en moeten steeds tussen systemen schakelen. Ook vallen deze systemen regelmatig uit, waardoor medewerkers ze niet kunnen gebruiken.
Een deel van de werkzaamheden vindt handmatig plaats doordat it-systemen niet met elkaar zijn gekoppeld. Hierdoor moeten medewerkers op verschillende momenten in het proces gegevens overtypen. Ook maken ze sommige berekeningen handmatig met (zelfgemaakte) Excel-bestanden omdat de it-systemen deze niet mogelijk maken, aldus de Rekenkamer.
Een voorbeeld van een it-systeem dat niet tijdig is bijgewerkt is de dagloonmodule, aldus de Rekenkamer. Procesbegeleiders gebruiken deze module voor de dagloonberekening. Deze module gaf jarenlang signalen om bepaalde gegevens te controleren terwijl dit achteraf niet nodig bleek. Deze ingebouwde signalen waren sinds de bouw van de dagloonmodule niet aangepast aan nieuwe wet- en regelgeving. Alleen al door dagloonfouten kregen van 2020 tot 2024 minimaal 16.385 mensen een te lage WIA-uitkering en minimaal 12.000 te veel geld.
Beperkt inzicht
De Rekenkamer heeft uitvoerig onderzocht welke signalen er waren over de gebrekkige it-ondersteuning en wat daarmee is gedaan. Al in 2020 was bij UWV bekend dat it-systemen bij de divisie SMZ waren verouderd en regelmatig uitvielen vanwege storingen.
Maar UWV had slechts beperkt inzicht in de risico’s van de it-ondersteuning voor de kwaliteit van de WIA-werkprocessen bij SMZ. Deze divisie had ook geen inzicht in waar er welke fouten werden gemaakt. In de periode 2020-2024 zijn wel de beschikbaarheid en de beveiliging van de it-systemen en -processen periodiek gecontroleerd. Er is echter niet gekeken of deze de uitvoering van de WIA voldoende ondersteunden.
De organisatiecultuur waarbij elk district binnen de divisie SMZ de regels en werkinstructies anders kan uitvoeren, is de derde grote bron van foutgevoeligheid. De Raad van Bestuur laat toe dat elk district zijn eigen weg kan gaan.
Autonoom opererend
De gebrekkige kwaliteitsbeheersing krijgt in het rapport veel aandacht. De Rekenkamer noemt het opmerkelijk hoe autonoom deze divisie van UWV kon opereren op dit thema, op alle niveaus. Iedereen vulde het kwaliteitsbeleid naar eigen inzichten in. Deze autonome positie van de divisie SMZ binnen UWV is ook terug te zien bij de it. De divisie heeft namelijk een zelfstandige bevoegdheid om hierop te sturen en te prioriteren. Zij is zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit van it-processen en -systemen en de controles daarop. De chief information officer (cio) van UWV gaat alleen over UWV-brede it-onderwerpen, zoals architectuur en de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO).
Volgens de Rekenkamer wist UWV al in 2016 dat cruciale it-systemen vernieuwing nodig hadden, maar stelde dit uit door beperkte it-capaciteit, hoge werkdruk en prioriteiten elders. Men liet de zaken jarenlang op zijn beloop. Pas sinds 2023 is er UWV-brede, kortcyclische planning en besluitvorming door de rvb, cio en divisiedirecteuren. En In 2024 startte UWV met digitalisering en automatisering van WIA-processen om handmatig werk te verminderen.
Wegkijken
De Rekenkamer is snoeihard in haar oordeel: UWV heeft door verouderde it systemen, gebrekkige controles en eenzijdige focus op wachtlijsten de betrouwbaarheid van uitkeringen ondermijnd. Het ministerie keek weg en het stelsel zelf is te complex. UWV wist de ernst van de problemen richting opeenvolgende ministers van Sociale Zaken te bedekken. Tegenover Wouter Koolmees (D66), Karien van Gennip (CDA) en Eddy van Hijum (NSC) werd bijna alles gebagatelliseerd of verdoezeld. De ambtenaren van Sociale Zaken werden met een kluitje in het riet gestuurd. Volgens de Rekenkamer vroegen ze ook onvoldoende door. Zij specificeerden ook niet welke informatie de minister nodig heeft.
Demissionair minister Mariëlle Paul (Sociale Zaken) kan zich vinden in de bevindingen van de Rekenkamer. Deze ziet zij als een ‘ferme aansporing voor UWV en SZW om het op tal van terreinen beter te doen’. Ook UWV zegt de aanbevelingen ter harte te nemen.
