Debat over Nexperia verdiept roep om gecoördineerde Europese aanpak

De Tweede Kamer wil toe naar een gecoördineerd Europees industriebeleid met een gezamenlijk instrumentarium om in te kunnen grijpen wanneer strategische kennis en capaciteiten dreigen weg te lekken. 

Dit bleek donderdagavond tijdens het debat over het optreden van minister Vincent Karremans (Economische Zaken) in de kwestie rond chipfabrikant Nexperia, die leidde tot een dieptepunt in de relatie met China. 

De Kamer denkt dat Nederland sterker tegenover China komt te staan als gezamenlijk wordt opgetrokken met andere Europese landen. Wanneer China kennis, kunde, octrooien en productiecapaciteit van Europese bedrijven probeert weg te halen en hun voortbestaan in gevaar brengt, is het beter de handen ineen te slaan. Een motie van Volt, GroenLinks-PvdA, D66 en VVD vraagt de regering om in Europees verband stappen te zetten richting een Europees industriebeleid.

China staat er bekend om onevenredig hard terug te slaan als de regering in Beijing het gevoel heeft door een klein land als Nederland tegen de schenen te worden geschopt. 

Paniek

Toen minister Karremans besloot tijdelijk maatregelen van Nexperia’s Chinese eigenaar tegen te houden omdat deze de Nederlandse en Europese vestigingen zouden schaden, sloeg China terug met exportverboden van in China vervaardigde halffabricaten. De hele leveringsketen van Nexperia’s legacy chips raakte daardoor een tijdlang verstoord, wat vooral de Duitse auto-industrie in paniek bracht. 

Volgens Tom van der Lee (GroenLinks-PvdA) reageert China vaak heel heftig en zelden proportioneel. Hij constateert dat zo’n harde reactie is onderschat. Exportbeperkingen worden normaliter alleen uitgevaardigd als goederen strijdig zijn met een militair belang. Maar in het geval van Nexperia was daar geen sprake van. 

Oprekken Wet Vifo

Minister Karremans staat achter deze motie. Dat geldt echter niet voor een motie die de Wet Vifo (toetsing van investeringen of overnames die de nationale veiligheid in gevaar brengen) wil oprekken tot alle bedrijven. Nu geldt die wet voor vitale aanbieders en bedrijven met sensitieve technologie. Nexperia die geen heel bijzondere chips maakt, zou daar buiten vallen. Volt, GroenLinks-PvdA en ChristenUnie willen dat de regering bij geopolitieke noodzaak ook bedrijfsovernames en -investeringen kan terugdraaien die vóór de totstandkoming van deze wet in 2023 hebben plaatsgevonden.

Minder ver gaat een motie van ChristenUnie, Volt, D66, GroenLinks-PvdA, SGP, CDA en BBB die de regering vraagt om naast de eerdergenoemde Wet Vifo aanvullende beleidsinstrumenten te ontwikkelen ter bevordering van de strategische autonomie. Met name moet worden gekeken naar risico’s in waardeketens en bij bedrijfsovernames. De bewindsman van Economische Zaken heeft wel oren naar een beperkte aanvulling. 

D66, GroenLinks-PvdA, Volt en ChristenUnie willen Europa op chip-gebied minder afhankelijk maken van productie en assemblage in China. Dit geldt ook voor legacy-chips die weliswaar technisch niet heel geavanceerd zijn maar wel een kritieke rol spelen. De recente verstoringen in de leveringsketen bij Nexperia geven daar reden toe. De Europese Chips Act biedt wel een kader, maar het duurt te lang voordat fabrikanten zoals Nexperia daarvan kunnen profiteren.

Vrijwel de gehele Tweede Kamer schaart zich achter een verzoek van het CDA aan de regering de hele Nederlandse cruciale private economische infrastructuur in kaart te brengen; een top-100 van bedrijven en plekken die moeten worden beschermd. Het CDA-kamerlid Van Lanschot vindt dat op het vlak van strategische autonomie geen ad hoc beleid gevoerd zou moeten worden, maar een gestructureerde aanpak noodzakelijk is. 

Driest en onbesuisd

Het beleid van minister Karremans in de kwestie van Nexperia werd gisteren nauwkeurig onder de loep genomen. Tom van der Lee (GroenLinks-PvdA) noemde zijn handelen te driest en onbesuisd. De bewindsman had beter kunnen wachten met zijn ingreep bij Nexperia die China als een machtsovername zag. Karremans betoogde dat hij niet kon wachten tot het vonnis van de Ondernemingskamer die de Chinese eigenaar en topman Xuezheng Zhang tijdelijk uit zijn functie bij Nexperia Nijmegen onthief. 

Volgens de minister wist hij niet of de rest van het Europese management de procedure tegen hun ceo bij de Ondernemingskamer zou doorzetten, laat staan dat er zekerheid was over het vonnis. Een onmiddellijke schorsing, zoals Zhang overkwam, is volgens Karremans nog nooit voorgekomen. Bovendien keek de rechter alleen naar het belang van de vennootschap, terwijl het ministerie het publieke belang van Nexperia in de gaten moest houden. 

Karremans wilde het risico niet nemen dat het vonnis niet in het voordeel van Nexperia Nijmegen was of dat het oordeel van de rechter te laat kwam. Volgens de minister dreigde een acute noodsituatie. Hij vreesde dat eigenaar Zhang Nexperia Nijmegen en de Europese vestigingen die daaronder vallen heel snel zou leeg trekken. ‘Hij was het bedrijf aan het uithollen.’ De overheveling van octrooien naar China kon nog maar net worden voorkomen. Nexperia Europa dreigde volledig afhankelijk te worden van China, terwijl daarvoor een wederzijdse afhankelijkheid bestond. Nu is er nog een zekere balans. Als de minister niet had ingegrepen was dat verloren gegaan, aldus Karremans, die hierover verder niet in details wilde treden. 

Europese Commissie

De Tweede Kamer vroeg zich af waarom Karremans zijn beleid niet vooraf had afgestemd met andere Europese landen. Ook de Europese Commissie werd niet geïnformeerd over het feit dat de minister op basis van de nooit eerder gebruikte Wet beschikbaarheid goederen (Wbg) de levering van chips op de langere termijn probeerde zeker te stellen. Karremans zei niet over een nacht ijs te zijn gegaan. Hij vreesde dat zijn plan om in te grijpen zou uitlekken als in brede kring in Europa hierover zou worden gecommuniceerd. Dan bestond er een gerede kans dat de Chinese eigenaar van Nexperia hiervan zou horen en snel onomkeerbare stappen zou nemen. In dat geval was Nexperia leeg getrokken. Ingrijpen had geen zin gehad, als Zhang daar lucht van had gekregen. Bovendien stond Karremans onder grote tijdsdruk. Afstemming van het beleid met andere landen en belanghebbenden kost veel tijd. 

Wel heeft Karremans spijt van de uitspraken die hij in een interview met het Britse dagblad Guardian heeft gedaan. ‘Ik zou alles precies op dezelfde manier hebben gedaan,’ zo luidde het citaat. Achteraf gezien had hij dat interview beter niet kunnen geven omdat hij door deze publicatie arrogant was overgekomen. Karremans wilde met het interview een aantal misverstanden recht trekken. Zo werd de actie tegen Zhang gezien als een actie tegen China, terwijl juist het persoonlijk handelen van Zhang – die Nexperia Nijmegen zou benadelen – reden was tot maatregelen. 

130 gesprekken

Overigens bestrijdt Karremans dat hij met zijn optreden andere EU-lidstaten van zich heeft vervreemd. ‘Integendeel, ik heb veel begrip en steun gekregen in Brussel en bij de EU,’ aldus de minister. Nederland heeft naderhand het beleid goed kunnen uitleggen. Karremans en zijn team ambtenaren hebben inmiddels al 130 gesprekken gevoerd om deze zaak te verduidelijken.  

Ook wordt veel moeite gedaan om de relatie met China te verbeteren, een land waarmee het handelsvolume 100 miljard euro bedraagt.  Karremans zou binnenkort mee gaan met een Nederlandse handelsdelegatie naar China, maar de Chinese ministers hebben geen plek in de agenda voor hem. Volgens het PVV-kamerlid Knops is Karremans gewoon afgepoeierd. De bewindsman hoopt nu op een beter moment.