Een versoepeling van het ontslagrecht voor banen met zeer hoge salarissen zou Nederland veel aantrekkelijker maken als vestigingsplaats voor nieuwe ai-bedrijven. Dit is een van de meest controversiële onderdelen van het Nationale AI Deltaplan.
Meer dan zestig experts, verdeeld over vele sectoren zoals het onderwijs, de wetenschap, media, het bedrijfsleven en andere organisaties, schreven ruim vijftig aanbevelingen voor het nieuw te vormen kabinet. Demissionair minister Vincent Karremans (Economische Zaken) had deze groep gevraagd de leiding te nemen bij het schrijven van dit plan.
Veel ideeën zijn niet nieuw en in de VS al gemeengoed. Delen van het plan waren al eerder naar buiten gekomen. Een bedrijf opschalen met duur internationaal top-(ai)talent is heel risicovol als je niet ook makkelijk van iemand af kan, aldus het Deltaplan. Volgens techondernemer Jelle Prins (Cradle) die maandag 23 november dit plan presenteerde, lijkt het weinig flexibele ontslagrecht een van de belangrijkste redenen dat techbedrijven Nederland mijden of maar beperkt opschalen.
Ai-werving
Een ander voorstel is een bestaande overheidsorganisatie het mandaat te geven om een ‘AI Landing & Investment Office’ op te richten dat Nederland positioneert als voorkeurslocatie voor Europese hoofdkantoren van ai- en deeptechbedrijven.
Ook moet er een gespecialiseerd ai-wervingsteam komen dat ai-toptalent naar Nederland haalt. Als voorbeeld dient het Britse AI Opportunities Action Plan. Zo’n team kan maatwerk bieden, zoals een versneld visumproces, praktische ondersteuning bij vestiging en persoonlijke begeleiding bij de overstap naar Nederland. Het team richt zich niet alleen op buitenlands talent, maar zet zich ook expliciet in om Nederlandse ai- professionals die naar het buitenland zijn vertrokken opnieuw aan Nederland te binden.
Ai-hub
Een ander voorstel is de ai-talentconcentratie te versterken met een ai-hub in Amsterdam. In ecosystemen, zoals Londen, Parijs en Zürich gebeurt dit al. Ai-bedrijven, startups en onderzoekslabs zijn daar geconcentreerd binnen één compact gebied. Overigens werkt al 40 procent van het Nederlandse ai-talent in de hoofdstad.
Verder is zekerheid op lange termijn gewenst over de fiscaal gunstige expatregeling (voorheen 30 procent-regeling). Stabiliteit helpt toptalent over de brug te trekken.
Randvoorwaarden moeten beter
Volgens de samenstellers van het Deltaplan zijn de randvoorwaarden voor een ai-ecosysteem slecht vervuld. Tussen de startups van vandaag zit de ASML van morgen. Maar mogelijk verdwijnt deze ongezien naar Amerika. Van de veelbelovende bedrijven die hier wel gevestigd zijn, is meer dan een derde van plan om binnen twee jaar naar het buitenland te verhuizen. De oorzaak kan in de kern teruggebracht worden tot de eerder genoemde arbeidsregels die het risicovol maken voor bedrijven om snel op te schalen, een gebrek aan kapitaal om te groeien, en regelgeving die het testen en de uitrol van innovaties belemmert.
Vergaande maatregelen zijn daarom nodig om niet volledig afhankelijk te worden van de VS en China. Zo wordt voorgesteld om een speciale economische zone in te richten voor innovatie in het fysieke domein. Er moet ruimte komen om systemen zoals autonome bussen, schepen, drones en bezorgrobots veilig en in realistische omstandigheden te testen. Jelle Prins denkt in eerste instantie aan Amsterdam, maar ook Almere zou een mooie proeftuin kunnen worden.
Nationaal agentschap
De ai-experts roepen ook op te investeren in ai-projecten die doorbraken realiseren met grote maatschappelijke en economische impact. Voorgesteld wordt een Nationaal Agentschap voor Disruptieve Innovatie (Nadi) op te richten, naar het voorbeeld van het Amerikaanse Darpa, met autonomie om technologische doorbraken te financieren.
Onlangs bleek tijdens een forum van vertegenwoordigers van ai-bedrijven, georganiseerd door Prosus, dat behoefte bestaat aan zeer ambitieuze projecten die in de techwereld sterk tot de verbeelding spreken en toponderzoekers aanspreken. Ook zou er een Nederlands Ellis Instituut moeten komen om internationale toponderzoekers aan te trekken en Europees koploper te worden in ai-onderzoek.
Belangrijk is ook om te investeren in voldoende rekenkracht en hernieuwbare energie. Ai-rekenkracht wordt cruciaal voor de economie. Versnel vergunningverlening voor lokale datacenters via ai rekenzones en investeer EU breed in meer rekencapaciteit. Benut bestaande netcapaciteit optimaal, en investeer in hernieuwbare energie. Zo luidt het advies.
Salarispad
Het Deltaplan pleit ook voor de introductie van een apart salaris- en carrièrepad binnen de overheid om technisch talent door te laten groeien. Het wordt momenteel niet beloond om binnen de overheid carrière te maken op basis van technische en specialistische kennis. Doorgroeien naar senior functies kan vrijwel alleen via managementposities, maar niet iedereen wil personeel aansturen.
Tegelijkertijd heeft de overheid juist ook ervaren technische uitvoerende specialisten nodig voor kennisbehoud en uitvoering, maar lukt het haar slecht om deze experts aan zich te binden en te behouden. Daardoor wordt veel gebruikgemaakt van dure zzp-constructies en -brokers. Met een apart salarispad voor specialistische functies kan de overheid onder andere meer technisch talent langdurig aan zich binden, doordat het mogelijk wordt om op basis van inhoudelijke kennis promotie te maken tot de hoogste schalen.
