Wat zeggen verkiezingsprogramma's over ict?

In een serie interviews rond de komende verkiezingen liet Computable drie ‘digitale Kamerleden’ van GroenLinks-PvdA, D66 en VVD aan het woord. De partij die de polls momenteel leidt, PVV, ontbreekt in dit rijtje evenals het CDA dat in de afgelopen periode maar weinig inbreng had in het digitale debat. Van alle politieke partijen die nu in Tweede Kamer zitten is, volgens NLdigital, Volt de meest digitale partij. De branchevereniging is gematigd positief over de aandacht voor ict in de verkiezingsprogramma’s, maar tekent daarbij aan dat cruciale thema’s als cybersecurity onderbelicht blijven. Een overzicht.

PVV

Over de PVV, de grootste partij in de polls, kunnen we kort zijn. Van een samenhangend digitaal beleid valt bij Wilders en de zijnen geen spoor te bekennen. Het woord ‘digitaal’ komt slechts twee keer voor in het verkiezingsprogramma. De hoofdpunten:

De PVV wil geen digitale euro.
Voor daders van gewelds- en zedenmisdrijven moet er een digitale schandpaal komen.
Één zin is gewijd aan ai. ‘Met slimme inzet van kunstmatige intelligentie verlagen we de administratiedruk.’

CDA

Het CDA wil van Nederland een fatsoenlijk land maken, ook digitaal. De partij, volledig afwezig tijdens het afgelopen Kamerdebat over de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS), heeft wel een indrukwekkende lijst plannen voor digitale veiligheid en de digitale overheid (zie lange lijst onderaan het artikel).

De kern van het CDA-verkiezingsprogramma op het gebied van digitalisering draait om digitale weerbaarheid, regie op data, en het versterken van publieke waarden in de digitale ruimte.

De partij positioneert digitalisering dus niet als een technologische luxe, maar als een maatschappelijke noodzaak die vraagt om regie, bescherming en inclusie. Kunstmatige intelligentie moet ethisch en transparant worden ingezet, met duidelijke kaders voor publieke en private toepassingen. Digitale infrastructuur moet worden beschouwd als publieke nutsvoorziening, vergelijkbaar met water en elektriciteit.

JA21

En dan het snel stijgende JA21. De partij van Joost Eerdmans heeft meer oog voor digitalisering dan de politiek verwante PVV. De voornaamste keuzes:

Ondernemers de ruimte geven om voorop te lopen in digitalisering door eenvoudige en eenduidige regelgeving.
Een nationale strategie waarin het bedrijfsleven gezamenlijk optrekt met de overheid en kennisinstituten moet versnipperd beleid voorkomen.
Het gebruik van ai in de praktijk stimuleren, vooral in het mkb. Dit kan door in te zetten op slimme data-analyse, automatisering en ai-oplossingen die ondernemers echt helpen.
Aan ethische kaders hebben we niet genoeg, vindt JA21. Het uitgangspunt is productiviteit.
Net als bij veel.andere partijen leven er bij JA21 zorgen over digitale soevereiniteit. Oplossing is het investeren in strategische technologie en digitale veiligheid.
Er moet een nationale cloud onder Nederlandse wetgeving komen. En geen Amerikaanse of Chinese toegang tot onze data.
Innovatie stimuleren door bedrijfskosten voor R&D direct aftrekbaar te maken; een verbreding van de WBSO.
Betere inzet van digitale therapieën en vroegtijdige interventies.
Nakomen van de NAVO-afspraak dat 1,5% van het bruto binnenlands product moet worden geïnvesteerd in cyberveiligheid, kritieke infrastructuur en innovatie.
Een verantwoordelijk ministerie moet toezien op een centrale aanpak van deze investering.
Geen nieuwe wetgeving die verder gaat dan de EU-wetten.

BBB

Het BBB-verkiezingsprogramma draait om digitale autonomie en cybersecurity, ai en technologie, digitalisering van de zorg alsmede EU-wetgeving en strategische autonomie.

Sterke nadruk op digitale soevereiniteit: vitale infrastructuur moet in Nederlandse of Europese handen blijven.
Overheidsdata en privacygevoelige informatie worden bij Nederlandse/EU-partijen opgeslagen.
Kritiek op buitenlandse afhankelijkheid van cloud- en softwareleveranciers.
Verzet tegen massasurveillance en chatcontrole; bescherming van end-to-end encryptie.
Technologie moet ten dienste staan van mensen, niet andersom.
Kritiek op de monopoliepositie van big tech.
Investeringen in ai-hubs en een ai-fabriek in Groningen via Defensie.
Positieve houding ten opzichte van ai, mits goed gereguleerd, met aandacht voor deepfakes en gezichtsherkenning.
Slimme zorg: digitalisering moet werkdruk verlagen en kosten reduceren.
Pleidooi voor uniforme ict-standaarden in de zorg.
Kritiek op EU-programma’s die zorgkosten verhogen; voorkeur voor nationale regie.
BBB wil ‘nationale koppen’ op EU-regelgeving terugdringen.
Behoud van essentiële productiecapaciteit en kritieke kennis in Nederland of Europa.
Actieve keuze voor Nederlandse bedrijven bij digitaliseringsprojecten.

NSC en Volt

NSC, een partij die via ai-specialist Jesse Six Dijkstra zeer actief was op gebied van digitale zaken, blijft buiten dit overzicht nu haar aanhang zich rond het nulpunt beweegt. Van de overige partijen die in de Kamer zitten is Volt digitaal het meest aan de bal. Deze partij wil:

Zoveel mogelijk aansluiting bij Europese programma’s zoals STEP (strategische tech-investeringen) zoals ai en kwantum), IPCEI (steuteltechnologieën zoals chipproduktie, Europese cloudinfrastructuur en digitale diensten) en het toekomstige European Sovereignty Fund.
Nog meer fiscale stimulansen die de innovatie bevorderen, zoals de WBSO en medewerkersparticipatie in de vorm van aandelenopties.
Een Nederlands cofinancieringsfonds om deelname aan Europese innovatiefondsen makkelijker te maken en het aanvraagproces los te trekken van de ministeries.
Opties verkennen voor het aanbieden van meer mogelijkheden tot het financieren van startups tegen een risicovrije rente (theoretisch rendement dat belegger zonder enig risico kan behalen). Zo helpt de overheid start-ups door de kritieke ontwikkelingsfase.
Aandeel van durfkapitaal in Nederland vergroten.
Innovatiehubs waar ondernemers betaalbaar voorzieningen kunnen krijgen voor bijvoorbeeld testopstellingen en kleinschalige productie.
Vaste, langetermijnfinanciering van fundamenteel, toegepast en praktijkgericht onderzoek. Dit stimuleert de opzet van risicovolle en innovatieve projecten. Zo’n financiering maakt Nederland aantrekkelijker voor toptalent en internationale samenwerking.
Bezuinigingen op startersbeurzen terugdraaien en het budget verhogen. Onderzoek zonder specifiek doel produceert verrassend veel nieuwe technologie en vormt daarmee de basis van een gezond innovatie ecosysteem.
Stimuleren van ontwikkeling van kwantumtechnologie.
Innovatie van en met ai. Breder denken dan grote taalmodellen zoals ChatGPT.
Invoering van het 28ste regime waarmee Europese groeibedrijven toegang krijgen tot één set duidelijke regels. Zo kunnen zij eenvoudiger grensoverstijgend opereren, sneller opschalen binnen de interne markt en concurreren op wereldniveau.
Onder de Nationale Investeringsbank (NIB) wordt het instrumentarium voor durfkapitaal fors uitgebreid. Er komen meer middelen vrij voor start-ups, scale-ups en mkb om innovatie te stimuleren.
De Nationale Investeringsbank breidt het aantal angel-regelingen uit. Dit . zijn overheidsinitiatieven die het investeren door business angels in start-ups en scale-ups stimuleren. Er worden fiscale stimuleringsregelingen voor start-ups uitgewerkt, waardoor expertise en kennis uit de praktijk beter benut worden bij investeringen in jonge bedrijven.
De NIB moet op afstand van de Kamer komen te staan. Om deze investeringsbank op te zetten zal een eenmalige publieke investering van tien miljard euro nodig zijn, waarmee op de kapitaalmarkten het tienvoudige opgehaald kan worden.
Eén groot Europees durfkapitaalfonds moet innovaties aanjagen.

NL Digital

Wil je weten welke parlementaire inbreng een bepaald Kamerlid op digitaal gebied heeft gehad, dan biedt de ai-tool Beleidsradar uitkomst. Tot slot presenteert NLdigital de Verkiezingsmatrix digitalisering 2025. De branchevereniging analyseerde de standpunten van politieke partijen over digitalisering, ai, innovatie en de digitale economie.

Volt voert deze lijst aan als meest digitale partij, aldus NLdigital. CDA maakt een verrassende sprong naar de kopgroep. VVD en D66 laten sterke vooruitgang zien. De branchevereniging vindt het positief dat veel partijen inzetten op ai, innovatie en digitalisering van de zorg.

Toch blijkt uit de analyse ook dat cruciale thema’s als cybersecurity onderbelicht blijven. Er komt namelijk ingrijpende cybersecurity-wetgeving aan, maar het thema wordt veelal alleen bij naam genoemd of in de context van autonomie. En dat is veel te beperkt, aldus NLdigital. Ook had deze branchevereniging meer politieke aandacht verwacht voor het thema digitale overheid.

Nieuwkomer in het nationale debat is het thema digitale autonomie & soevereiniteit. De roep om verstandige en duidelijke keuzes hierover was ook onderdeel van NLdigital’s wensenpakket. Wat de branchevereniging opvalt bij het doorlezen van de partijprogramma’s is dat dit soms ook doorslaat naar protectionisme. Bovendien sluiten de gewenste investeringen niet aan bij de bredere digitale ambities. Nieuwe, Europese alternatieven op hetzelfde niveau brengen als de leidende technologie in de markt gaat nog veel tijd en investering kosten.

NLdigital verwacht dat een nieuwe coalitie tenminste zal bestaan uit een combinatie van drie partijen uit de lijst CDA, GroenLinks/PvdA, VVD, D66, JA21 mogelijk aangevuld met kleinere partijen. Uit deze partijen ziet de branchevereniging op digitalisering met name goede scores van VVD, CDA en D66, terwijl GroenLinks/PvdA vooral neutrale scores kent en JA21 een veel negatiever beeld. Een nieuw kabinet op basis van deze partijen heeft een goede kans enkele ambitieuze stappen te gaan zetten voor de digitale economie, zo besluit NLdigital.

Overigens organiseerde een coalitie van brancheorganisaties op maandag 13 oktober 2025 Hét Digitale Debat in het Nationaal Archief in Den Haag. Terug te kijken op YouTube.

Lijst met punten van het CDA:

Het CDA doet voorstellen om digitale rechten beter in de wet te verankeren, zoals het recht op transparantie en het recht op eigenaarschap van data.
Om desinformatie te bestrijden, moet in Europees verband worden gewerkt aan regelgeving, waaronder bronvermelding en de aanpak van anonieme accounts en fact checking.
Minder afhankelijkheid van Big Tech buiten Europa.
Investeren in digitale autonomie, bijvoorbeeld door als Europa eigen cloud-toepassingen te maken, en met gelijkgestemde landen te bouwen aan de versterking van de Europese chipsector.
De landelijke overheid fungeert als voorloper in de transitie naar de eigen cloud toepassing. Ondersteunt lagere overheden om ook deze transitie door te voeren.
Binnen het groeifonds komt ruimte voor investeringen in sleuteltechnologieën met een sterke focus op ai. Er komt daarnaast een commissaris ai voor centrale regie. Zo stimuleren we steviger samenwerking en data-uitwisseling tussen bedrijven, onderwijsinstellingen en overheden.
Toezichthouders behouden hun onafhankelijke rol, en zien toe op naleving van de geldende wetgeving op het gebied van ai.
Een betere verankering van digitale ethiek: ai-ethiek, het begrijpen van algoritmes, mediawijsheid en cyberveiligheid in funderend en vervolgonderwijs en bibliotheken.
Stimulering van chipproductie en -ontwerp met gelijkgestemde Europese landen. Daadwerkelijke productie van geavanceerde chips in Nederland of Europa.
Doorontwikkeling van het Nederlands ‘large language-model’ GPT-NL als basis voor ai.
Stimulering van de bouw van Europees-autonome datacentra.
Steunen voor de komst van een ai-fabriek in Noord-Nederland en essentiële softwaretoepassingen.
Bescherming van essentiële bedrijven tegen beperkingen die deze krijgen opgelegd door landen buiten Europa, zoals exportbeperkingen vanuit de VS en China.
Straffen voor platforms die zich niet aan de regels houden. Bij herhaalde en grove schending websites en platforms (tijdelijk) uit de lucht halen.
Naast strenge handhaving moet Nederland initiatief nemen voor aanscherping van de DSA (digitale diensten-wet), waarmee platforms als Telegram en X worden gedwongen om meer te doen tegen desinformatie en schadelijke of zelfs criminele content.
Techbedrijven verplichten om standaard de veiligste en meest privacy-vriendelijke instellingen te gebruiken.
(Mkb)bedrijven moeten makkelijker geld kunnen aantrekken.
Urgentie krijgt een verder geïntegreerde Europese kapitaalmarkt om de beschikbaarheid van (durf)kapitaal voor bedrijven te verhogen en beursgangen in Europa aantrekkelijker te maken.
Om particulier kapitaal te mobiliseren voor investeringen komt er een ‘win-win-lening’ in, een belastingkorting in box 3 voor particulieren die een lening aan het Nederlandse mkb verstrekken.
Een betere regeling is nodig voor winstdeling, zodat start- en scale-ups makkelijker werknemers aan zich kunnen binden. *
Er moet ook een ruimte komen om nieuwe technologieën veilig en gecontroleerd te testen, zodat innovaties sneller de samenleving ten goede komen.
Ruimte voor innovatie. Behoud van de expatregeling, de innovatiebox en de (uitgebreide) WBSO. Geen verdere aanscherping van de renteaftrekbeperking. Niet tornen aan de inkoop van eigen aandelen. Kortom, rust op de plaats.
Vervanging van de versnipperde fiscale regelingen en herinvestering in effectieve ondernemersregelingen gericht op investeren, innoveren en werkgeverschap.
Nieuwe impuls geven aan het Groeifonds. Nadruk op nieuwe technologieën die nodig zijn voor de toekomst.
Nederlandse toponderzoeksinstellingen beter in stelling brengen om innovatie aan te jagen.
Meer toepassing van ruimtevaart en satellietdata.
Minder regels, meer vertrouwen. Lancering van een versterkt programma om regeldruk aan te pakken.
Aandacht voor digitale ethiek, want digitale technologie is niet waardenvrij.
Prioriteit voor ict-vernieuwing bij de Belastingdienst
Inzet van ai bij de aangiftebehandeling ter verlichting van de druk op de uitvoering.
Waar mogelijk en verantwoord ai inzetten om vergunningsprocedures te versnellen, met name om informatieverstrekking te versimpelen.
De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) tegen het licht houden, zeker waar die wet efficiënte samenwerking door delen van gegevens in de weg staat en voor administratieve lasten zorgt.
Fysiek en digitaal beheren en beveiligen van cruciale infrastructuur, zoals op en onder de Noordzee.
Omvorming van Invest-NL/Invest-International, en gedeeltes van de Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland (RVO), tot een Nationale Investeringsbank, met een flink kapitaal om private financiering aan te jagen.
Private investeerders stimuleren om in de meest risicovolle vroege fase van veelbelovende techbedrijven te investeren.
Publieke investeringen in innovatie en R&D (publiek en privaat), om de Lissabon doelstelling van 3 procent te halen.
Toezichthouders behouden hun onafhankelijke rol, en letten op naleving van de geldende wetgeving op het gebied van ai.
Betere verankering van digitale ethiek: ai-ethiek, het begrijpen van algoritmes, mediawijsheid en cyberveiligheid in funderend en vervolgonderwijs en bibliotheken.
Nationaal Zorgplatform oprichten om datagestuurd werken in de zorg te bevorderen. Digitale infrastructuur met open standaarden en afdwingbare afspraken.
Medische opleidingen hebben aandacht voor de werking, kansen en risico’s van technologie en met name ai.